تفاوت ماینینگ و استیکینگ چیست؟ سود کدام روش بیشتر است؟

بلاک‌چین‌ها برای تأمین امنیت شبکه و اعتبارسنجی تراکنش‌ها، نیازمند سازوکارهای اجماع هستند. ماینینگ (Mining) که عمدتاً بر پایه الگوریتم اثبات کار (Proof of Work یا PoW) استوار است، و استیکینگ (Staking) که بر اساس الگوریتم اثبات سهام (Proof of Stake یا PoS) عمل می‌کند، دو روش اصلی برای مشارکت در این فرآیندها و در نتیجه، کسب درآمد غیرفعال از دارایی‌های دیجیتال هستند. این گزارش بلاگ صرافی ارز دیجیتال التکس به‌منظور ارائه یک تحلیل تطبیقی جامع و موشکافانه، تفاوت‌های ساختاری این دو روش، ریسک‌های منحصربه‌فرد آن‌ها و مدل‌های سودآوری‌شان (ROI) را بررسی می‌کند تا به پرسش‌محوری مبنی بر اینکه کدام روش سود بیشتری دارد، پاسخی مشروط و دقیق ارائه دهد.

تحلیل نشان می‌دهد که ماینینگ (PoW) به دلیل وابستگی شدید به توان محاسباتی و هزینه‌های عملیاتی بالا، به‌ویژه هزینه برق و استهلاک تجهیزات، یک سرمایه‌گذاری پرریسک با نیاز به سرمایه اولیه بالا (CAPEX) محسوب می‌شود؛ بااین‌حال، در شرایط بهینه و قیمت‌های بالای رمزارز، پتانسیل بالاتری برای بازده مطلق ارائه می‌دهد. در مقابل، استیکینگ (PoS) با تکیه بر قفل‌کردن دارایی دیجیتال، درآمد غیرفعال باثبات‌تر و هزینه‌های عملیاتی بسیار پایین‌تری دارد. در نهایت، سوددهی خالص (Net ROI) استیکینگ، به‌ویژه برای سرمایه‌گذارانی که در مناطقی با هزینه‌های برق بالا فعالیت می‌کنند و به دنبال پایداری بازده هستند، به دلیل ریسک عملیاتی کمتر و ثبات نرخ بازده سالانه (APY)، اغلب گزینه ارجح و قابل‌اتکاتری است.

مکانیسم‌های اجماع و تولید درآمد

برای درک تفاوت‌های مالی و عملیاتی ماینینگ و استیکینگ، ابتدا باید مکانیسم‌های اجماع آن‌ها را شناخت. این دو روش باوجود تفاوت‌های ساختاری، هدف مشترکی در تأمین امنیت و تمرکززدایی شبکه‌های بلاک‌چین دارند.

ماینینگ چیست؟

الگوریتم اثبات کار که به‌اختصار PoW نامیده می‌شود، قدیمی‌ترین و شناخته‌شده‌ترین روش اجماع در شبکه‌های بلاک‌چین است. بیت‌کوین اولین شبکه‌ای بود که از PoW استفاده کرد. در این مکانیسم، ماینرها با استفاده از قدرت محاسباتی بالا و سخت‌افزارهای تخصصی (مانند دستگاه‌های ASIC)، برای حل مسائل پیچیده رمزنگاری رقابت می‌کنند. هدف این رقابت، پیداکردن یک بلاک معتبر از طریق فرآیند هشینگ است. PoW به‌عنوان شکلی از روش اثبات با دانش صفر رمزنگاری شده عمل می‌کند و علاوه بر تأیید تراکنش‌ها، امنیت شبکه را در برابر حملات DDoS و اسپم تضمین می‌کند. پاداش ماینرها به‌عنوان انگیزه‌ای برای ادامه عملیات و حفظ یکپارچگی بلاک‌چین عمل می‌کند و این پاداش از طریق توان پردازشی و انرژی مصرف شده به دست می‌آید.

استیکینگ چیست؟

مکانیسم اثبات سهام (PoS) به‌عنوان جایگزینی کم‌مصرف برای PoW معرفی شد. این مکانیزم اجماع در بلاک‌چین‌هایی مانند اتریوم (پس از انتقال به ETH 2.0)، کاردانو (ADA) و سولانا (SOL) مورداستفاده قرار می‌گیرد. در PoS، امنیت شبکه نه از طریق مصرف انرژی، بلکه از طریق قفل‌کردن (Staking) دارایی دیجیتال توسط کاربران تأمین می‌شود. حق اعتبارسنجی تراکنش‌ها و ساخت بلاک‌های جدید به میزان دارایی‌ای که کاربر در شبکه قفل کرده است، بستگی دارد.

سپرده‌گذاران یا ولیدیتورها (Validatorها)، با قفل‌کردن توکن‌های خود، عملاً در امنیت شبکه مشارکت کرده و در قبال کمک به تأیید بلاک‌های زنجیره، پاداشی را دریافت می‌کنند. این فرآیند به کاربران اجازه می‌دهد تا بدون فروش دارایی‌های خود، درآمد غیرفعال (Passive Income) کسب کنند. قفل‌کردن سرمایه یک نوع وثیقه است که اطمینان می‌دهد اعتبارسنج‌ها متعهد به اجرای صادقانه قوانین شبکه هستند.

تفاوت اصلی میان ماینینگ و استیکینگ در ماهیت ورودی و هزینه‌های عملیاتی آن‌ها نهفته است که مستقیماً بر ریسک و بازده تأثیر می‌گذارد.

ماهیت سرمایه موردنیاز و سرمایه‌گذاری اولیه (CAPEX)

ماینینگ یک فرآیند سرمایه‌بر از نظر سخت‌افزاری است. برای شروع، سرمایه‌گذار باید یک سرمایه‌گذاری اولیه کلان (CAPEX) در خرید تجهیزات تخصصی و قدرتمند مانند دستگاه‌های ASIC یا ریگ‌های GPU انجام دهد. قیمت این سخت‌افزارها، به‌خصوص برای رمزارزهای محبوبی مانند بیت‌کوین، بسیار بالا است و می‌تواند تحت‌تأثیر عواملی چون سال ساخت و درآمدزایی دستگاه قرار گیرد. برای مثال، دستگاه‌های WhatsMiner M50S++ یا Antminer S21 هزینه‌های ورودی قابل‌توجهی را به سرمایه‌گذار تحمیل می‌کنند.

در مقابل، استیکینگ نیازمند خرید رمزارز پایه شبکه (سرمایه دیجیتال) و قفل‌کردن آن است. اگرچه این سرمایه نیز می‌تواند برای شبکه‌های بزرگ مانند اتریوم (حداقل ۳۲ اتر) قابل‌توجه باشد، اما ماهیت آن از جنس سخت‌افزار استهلاک‌پذیر نیست و ذاتاً یک دارایی نقدشونده (قبل از قفل‌شدن) است.

مصرف انرژی و پایداری محیطی

تفاوت در مصرف انرژی، مهم‌ترین تمایز این دو روش است. ماینینگ به دلیل نیاز به توان محاسباتی بالا برای حل مسائل پیچیده ریاضی، مصرف انرژی بسیار زیادی دارد. این نیاز به انرژی نه‌تنها هزینه‌های عملیاتی (OPEX) را به‌شدت افزایش می‌دهد، بلکه نگرانی‌های جدی زیست‌محیطی را نیز به همراه دارد، به‌ویژه در مناطقی که تولید برق مبتنی بر سوخت‌های فسیلی است.

برخلاف ماینینگ، استیکینگ بسیار کم‌مصرف است و نیازی به پردازش پیچیده یا مصرف برق بالا ندارد. این تفاوت، استیکینگ را از نظر پایداری محیطی در جایگاه بهتری قرار می‌دهد و مزیت آن در فضای قانون‌گذاری جهانی که به سمت اقتصاد سبز حرکت می‌کند، افزایش می‌یابد.

دانش فنی و مدیریت عملیات (OPEX)

ماینینگ عملیاتی پردردسر از نظر مدیریت است. برای داشتن یک عملیات سودآور، علاوه بر دانش فنی در انتخاب و بهینه‌سازی سخت‌افزار و نرم‌افزار، نیاز به مدیریت محیطی دقیق نیز وجود دارد. شرایط نگهداری نامناسب، رطوبت، یا گرمای بالا می‌تواند قاتل دستگاه‌های ماینر باشد. همچنین، برای مقابله با صدای زیاد تولید شده توسط ماینرها، نیاز به خرید تجهیزات جانبی مانند سایلنت باکس (Silent Box) و سیستم‌های خنک‌کننده کارآمد است که خود به هزینه‌های عملیاتی می‌افزایند.

استیکینگ، به‌ویژه از طریق صرافی‌های متمرکز (مانند بایننس یا کوکوین) یا استخرهای استیکینگ، نیاز فنی بسیار پایینی دارد. بااین‌حال، اگر سرمایه‌گذار تصمیم به راه‌اندازی نود اعتبارسنجی مستقیم بگیرد (Direct PoS)، نیازمند دانش فنی بالا برای نگهداری ۲۴ ساعته آنلاین بودن نود و جلوگیری از خطاهای فنی است که منجر به جریمه (Slashing) می‌شوند.

ساختار پاداش و ثبات بازده

ساختار پاداش در ماینینگ به‌صورت منظم نیست و به قدرت محاسباتی استخر و شانس یافتن بلاک بستگی دارد. سوددهی ماینینگ در بلندمدت تحت‌تأثیر افزایش سختی استخراج و رقابت قرار می‌گیرد که می‌تواند بازده را کاهش دهد.

در مقابل، استیکینگ معمولاً بازدهی باثبات‌تری دارد و میزان پاداش آن به‌صورت نرخ بازده سالانه (APY) تعیین می‌شود که به شبکه موردنظر بستگی دارد. اگرچه این نرخ در پلتفرم‌های دیفای (DeFi) متغیر است، اما ثبات نسبی در تولید درآمد غیرفعال فراهم می‌کند.

تحلیل سودآوری ماینینگ مستلزم مدل‌سازی دقیق هزینه‌های ورودی و متغیر است. سوددهی ماینینگ متغیری بسیار حساس به شرایط محیطی و بازار است.

هزینه‌های سخت‌افزاری و زیرساخت

سرمایه‌گذاری در ماینینگ با خرید سخت‌افزارهای گران‌قیمت آغاز می‌شود. بااین‌حال، هزینه‌های زیرساختی و جانبی نیز بخش مهمی از CAPEX را تشکیل می‌دهند. هزینه‌های پنهانی مانند خرید سایلنت باکس برای کاهش صدای بلند ماینرها و سیستم‌های خنک‌کننده برای کنترل دمای عملیاتی، ضروری هستند. به‌عنوان‌مثال، قیمت سایلنت باکس‌های چندظرفیتی می‌تواند به ده‌ها میلیون تومان برسد. این هزینه‌ها به طور مستقیم بر نرخ بازگشت سرمایه (ROI) تأثیر می‌گذارند.

علاوه بر این، استهلاک (Depreciation) تجهیزات یک عامل مهم است. کارکرد طولانی‌مدت و فشار بالای عملیاتی باعث استهلاک سریع سخت‌افزارها می‌شود که تعویض زودهنگام یا صرف هزینه برای بازسازی را ضروری می‌سازد. تحلیلگر باید نرخ استهلاک تجهیزات را در مدل مالی ماینینگ لحاظ کند تا طول عمر اقتصادی تجهیزات به‌درستی محاسبه شود.

حساسیت سودآوری به تعرفه برق

هزینه برق حیاتی‌ترین عامل عملیاتی در تعیین سودآوری ماینینگ است. در بسیاری از مناطق، به‌ویژه در محیط‌هایی با تعرفه‌های رگولاتوری بالا (مانند تعرفه‌های محاسبه‌شده بر مبنای متوسط ریالی برق صادراتی)، هزینه‌های برق می‌تواند بخش عمده‌ای از درآمد ناخالص حاصل از استخراج را به خود اختصاص دهد و حتی عملیات را به ضرردهی بکشاند.

برای مثال، داده‌های نمونه نشان می‌دهد که برای دستگاه Antminer S21 با هش ریت بالا (200 TH/s) که قیمت حدودی ۲۵۰۰ دلار و مصرف برق ۳۵۵۰ وات دارد، حتی با درنظرگرفتن نرخ برق نسبتاً پایین (حدود $۰.۰۱$ دلار بر کیلووات‌ساعت)، درآمد خالص ماهانه در حدود ۱۶۰ دلار تخمین زده می‌شود. در این حالت، بازگشت سرمایه تقریبی بین ۱۰ تا ۱۶ ماه زمان می‌برد. افزایش تعرفه برق، می‌تواند دوره بازگشت سرمایه (ROI) را به‌شدت افزایش داده و حاشیه سود را از بین ببرد. این نشان می‌دهد که سودآوری ماینینگ بسیار شکننده بوده و کاملاً وابسته به کنترل هزینه برق است.

متغیرهای بازار و شبکه

سودآوری ماینینگ همچنین به‌شدت تحت‌تأثیر قیمت لحظه‌ای رمزارز استخراج شده و سختی شبکه (Network Difficulty) است. با افزایش تعداد ماینرها در سطح جهان و در نتیجه افزایش نرخ هش (Hash Rate) شبکه، سختی استخراج بالا می‌رود و به‌ازای همان میزان توان پردازشی، پاداش کمتری نصیب ماینر می‌شود. این رقابت دائمی و فزاینده، در بلندمدت حاشیه سود ماینینگ را کاهش می‌دهد، مگر اینکه قیمت رمزارز بتواند این کاهش را جبران کند.

تحلیل بازده و ریسک در استیکینگ

استیکینگ، برخلاف ماینینگ، بر کارایی سرمایه متمرکز است و هزینه‌های عملیاتی پایین، آن را به گزینه‌ای باثبات در بازده تبدیل می‌کند.

تحلیل نرخ بازده سالانه (APY) و انتخاب رمزارز

نرخ بازده سالانه (APY) مهم‌ترین عامل در ارزیابی سودآوری استیکینگ است. استیکینگ بازدهی باثبات‌تری را در مقایسه با ماینینگ ارائه می‌دهد. این نرخ APY برای شبکه‌های مختلف متفاوت است؛ برای مثال، سولانا (SOL) حدود ۷.۴۴٪ سود سالانه و بایننس کوین (BNB) حدود ۳.۵٪ سود سالانه ارائه می‌دهند.

بااین‌حال، باید در نظر داشت که نرخ‌های بالاتر APY لزوماً به معنای سودآوری دلاری بالاتر نیست. شبکه‌های کمتر شناخته‌شده‌ای که APY بالاتری ارائه می‌دهند، اغلب با ریسک نوسان قیمت رمزارز بالاتری مواجه هستند. کاهش شدید ارزش رمزارز استیک شده، می‌تواند سود حاصل از پاداش‌های APY را کاملاً خنثی کرده و خسارات قابل‌توجهی به سرمایه‌گذار وارد کند.

ریسک‌های اختصاصی استیکینگ (Capital Risks)

دو ریسک اصلی در استیکینگ وجود دارد که ناشی از مکانیسم قفل‌کردن سرمایه است:

۱. ریسک نقدشوندگی (Liquidity Risk): در روش سپرده‌گذاری قفل شده (Locked Staking)، دارایی برای مدت مشخصی در شبکه قفل می‌شود. این قفل‌شدن، نقدشوندگی دارایی را در آن دوره زمانی از بین می‌برد. این وضعیت، سرمایه‌گذار را در برابر نوسانات شدید بازار آسیب‌پذیر می‌کند؛ زیرا در صورت کاهش ناگهانی قیمت، امکان برداشت و فروش دارایی برای جلوگیری از ضرر وجود ندارد. هرچند روش‌های منعطف (Flexible Staking) امکان برداشت سریع‌تر را فراهم می‌کنند، اما معمولاً سوددهی کمتری نسبت به روش‌های قفل شده دارند.

۲. ریسک جریمه (Slashing): مکانیسم جریمه اسلشینگ در شبکه‌های PoS به‌منظور تضمین رفتار صادقانه اعتبارسنج‌ها طراحی شده است. اعتبارسنج‌ها در صورت عدم فعالیت (قطع‌شدن از شبکه) یا ارتکاب اقدامات مخرب مانند امضای دوتایی یک بلاک (Double Signing)، مجازات می‌شوند. این جریمه می‌تواند شامل ازدست‌دادن بخشی یا حتی کل وثیقه (دارایی استیک شده) و اخراج موقت یا دائم از شبکه باشد. برای مثال، یک اعتبارسنج در فوریه ۲۰۲۱ به دلیل امضای دوتایی، ۷۵ اتر را از دست داد.

انتخاب روش استیکینگ بر میزان ریسک فنی و بازده تأثیر می‌گذارد. استیکینگ مستقیم (Direct PoS) که در آن سرمایه‌گذار نود اعتبارسنجی خود را راه‌اندازی می‌کند، بالاترین پاداش را به دلیل حذف واسطه‌ها دارد، اما نیازمند دانش فنی بالا و سرمایه اولیه بسیار زیاد (مانند ۳۲ ETH) است و بالاترین ریسک اسلشینگ را نیز به همراه دارد. در مقابل، استیکینگ از طریق صرافی‌های متمرکز، ریسک فنی را تقریباً صفر می‌کند، اما به دلیل رویکرد متمرکز این پلتفرم‌ها، ریسک اعطای کنترل بر توکن‌ها به واسطه و همچنین کاهش تمرکززدایی شبکه را در پی دارد.

مقایسه جامع ROI و تحلیل حساسیت

تعیین اینکه سود کدام روش بیشتر است، یک پاسخ ثابت ندارد و کاملاً به متغیرهای هزینه عملیاتی، ریسک‌پذیری سرمایه‌گذار و شرایط بازار بستگی دارد.

مقایسه خالص درآمد ماهانه (Net Income)

برای مقایسه دقیق، باید درآمد خالص را سنجید. در ماینینگ، درآمد خالص برابر است با: (پاداش بلاک حاصل از استخر) منهای (هزینه برق + کارمزد استخر + استهلاک سخت‌افزار + هزینه‌های نگهداری). این درآمد به دلیل نوسانات قیمت و سختی شبکه، متغیر است. در مقابل، درآمد استیکینگ برابر است با: (بازده حاصل از APY) منهای (کارمزد استخر استیکینگ). این ساختار درآمد به دلیل حذف هزینه‌های عملیاتی بالا، دارای ثبات نسبی است.

تأثیر ریسک عملیاتی بر ROI (تحلیل حساسیت)

در یک تحلیل حساسیت، مشخص می‌شود که سودآوری ماینینگ نسبت به نوسانات هزینه‌های ورودی بسیار حساس است. در شرایطی که قیمت بیت‌کوین (یا سایر رمزارزهای PoW) در اوج قرار دارد، ماینینگ پتانسیل بازده بالایی دارد. بااین‌حال، افزایش کوچک در تعرفه برق (یک ریسک رگولاتوری بزرگ) یا خرابی غیرمنتظره تجهیزات، می‌تواند به‌سرعت حاشیه سود را از بین ببرد و درآمد را به زیان تبدیل کند.

از سوی دیگر، استیکینگ فاقد این ریسک‌های عملیاتی عمده است. به دلیل عدم نیاز به انرژی بالا، استیکینگ می‌تواند بازدهی قابل‌اتکا و باثباتی را در طول زمان حفظ کند، صرف‌نظر از تعرفه برق منطقه. این نقطه تلاقی سودآوری حاکی از آن است که در محیط‌های اقتصادی با هزینه‌های عملیاتی بالا، بازدهی تعدیل‌شده با ریسک (Risk-Adjusted ROI) استیکینگ به‌مراتب از ماینینگ بهتر است.

ارزیابی ریسک‌های غیرمتمرکزسازی

هرچند هدف اصلی هر دو مکانیسم اجماع حفظ تمرکززدایی است، اما تمایل کاربران به پیوستن به استخرهای بزرگ، در هر دو مورد، ریسک تمرکز قدرت را افزایش می‌دهد. در ماینینگ، تمرکز قدرت توسط گروه‌های بزرگ استخراج می‌تواند خطراتی برای تمرکززدایی ایجاد کند. به طور مشابه، در استیکینگ، زمانی که استخرهای بزرگ حجم زیادی از دارایی را قفل می‌کنند، قدرت تصمیم‌گیری در شبکه در اختیار تعداد کمی از اعتبارسنج‌ها قرار می‌گیرد که این امر می‌تواند با اصول تمرکززدایی در تضاد باشد.

پاسخ نهایی به پرسش سوددهی

تعیین اینکه سود کدام روش بیشتر است، بستگی به تعریف سود دارد.

در کوتاه‌مدت یا در سناریوهای بهینه (دسترسی به برق ارزان و قیمت‌های بالای رمزارز)، ماینینگ پتانسیل بازده مطلق بالاتری دارد.

بااین‌حال، در بلندمدت، برای سرمایه‌گذارانی که به دنبال درآمد غیرفعال باثبات و حداقل درگیری عملیاتی هستند و باتوجه‌به هزینه‌های بالای برق و استهلاک تجهیزات، استیکینگ از منظر بازدهی تعدیل‌شده با ریسک (Risk-Adjusted ROI) برتری قابل‌توجهی دارد.

 ماینینگ مناسب چه کسانی است؟

ماینینگ برای سرمایه‌گذارانی مناسب است که:

۱. دانش فنی لازم برای مدیریت، بهینه‌سازی و نگهداری سخت‌افزارها را دارند.

۲. توانایی تأمین سرمایه اولیه کلان (CAPEX) برای خرید تجهیزات و زیرساخت (مانند سایلنت باکس) را دارند.

۳. دسترسی تضمین‌شده به انرژی ارزان قیمت دارند.

۴. قصد دارند رمزارزهای استخراج شده را به‌صورت بلندمدت (HODL) نگهداری کنند تا از رشد قیمت در آینده بهره ببرند.

 استیکینگ مناسب چه کسانی است؟

استیکینگ برای سرمایه‌گذارانی مناسب است که:

۱. به دنبال کسب درآمد غیرفعال با ریسک عملیاتی و فنی پایین هستند.

۲. ثبات در بازده سالانه (APY) برایشان اولویت دارد.

۳. قصد دارند دارایی‌های دیجیتال خود (مانند ETH یا ADA) را به‌صورت بلندمدت نگهداری کنند و به ارزش آینده آن توکن باور قوی دارند. این روش عموماً برای کاربران با سرمایه متوسط و بدون دسترسی به زیرساخت ماینینگ، ارجح است.

 چشم‌انداز آینده

باتوجه‌به افزایش نگرانی‌های زیست‌محیطی درباره مصرف انرژی PoW و تلاش‌های جهانی برای مقابله با تغییرات اقلیمی، الگوریتم اثبات سهام (PoS) از نظر اخلاقی و قانونی در موقعیت بهتری قرار دارد. توسعه نوآوری‌ها در اکوسیستم PoS، مانند استیکینگ نقدشونده (Liquid Staking)، می‌تواند ریسک نقدشوندگی دارایی قفل شده را کاهش دهد و جذابیت این روش را برای سرمایه‌گذاران بلندمدت، بیش‌ازپیش افزایش دهد. در نتیجه، پیش‌بینی می‌شود PoS به‌عنوان الگوی غالب کسب درآمد غیرفعال در بلاک‌چین‌ها، به توسعه خود ادامه دهد.